दोडका या भाजीला पूर्ण भारतात ओळखले जाते, ही एक वेलवर्गीय फळ भाजी आहे जी भारतातील विविध प्रदेशांमध्ये घेतली जाते. हे पीक पावसाळ्यात अधिक वाढते आणि मानवी आरोग्यासाठी फायदेशीर असलेल्या आवश्यक पोषक तत्वांचा समृद्ध स्रोत आहे. पौष्टिक भाजी असण्यासोबतच दोडक्यामध्ये अनेक औषधी गुणधर्म देखील आहेत आणि विविध आजारांवर उपाय म्हणून वापरता येतो. या लेखात दोडक्याची लागवड आणि त्याचे विविध फायदे याबद्दल चर्चा केली आहे.
दोडक्याचे फायदे
औषधी गुणधर्म
दोडक्यामध्ये अनेक औषधी गुणधर्म असून त्याचा विविध आजारांवर उपाय म्हणून उपयोग करता येतो. दोडकाची वेल गाईच्या दुधात किंवा थंड पाण्यात तीन दिवस उकळल्यास मुतखडा विरघळतो. बद्धकोष्ठतेचा त्रास असलेल्यांना दोडक्याचे नियमित सेवन करण्याची शिफारस केली जाते. दोडकामध्ये दाहक-विरोधी गुणधर्म देखील ओळखले जातात, ज्यामुळे ते सांधेदुखी आणि जळजळांवर उपचार करण्यासाठी फायदेशीर ठरते.
पौष्टिक फायदे
दोडका हा मानवी आरोग्यासाठी फायदेशीर असलेल्या आवश्यक पोषक तत्वांचा समृद्ध स्रोत आहे. त्यात कॅलरी कमी आणि फायबरचे प्रमाण जास्त आहे, ज्यामुळे वजन कमी करण्याच्या आहारात ते एक उत्कृष्ट जोड आहे. दोडक्यामध्ये व्हिटॅमिन सी, पोटॅशियम आणि कॅल्शियम यांसारख्या जीवनसत्त्वे आणि खनिजे देखील भरपूर असतात, जे शरीर निरोगी राहण्यासाठी आवश्यक असतात.
दोडक्याची लागवड
हवामान
दोडक्याच्या लागवडीत हवामानाचा मोठा वाटा आहे. हे पीक कोरड्या समशीतोष्ण हवामानात चांगले वाढते आणि 25-35 डिग्री तापमानाची श्रेणी त्याच्या वाढीसाठी आदर्श मानली जाते. दोडक्याला योग्य वाढीसाठी भरपूर सूर्यप्रकाश लागतो आणि कमी तापमान आणि जास्त आर्द्रता असलेल्या भागात लागवड करू नये. उच्च आर्द्रतेमुळे रोग आणि कीटकांचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो, ज्यामुळे पिकाच्या उत्पन्नावर विपरित परिणाम होतो.
जमीन
दोडका लागवडीसाठी योग्य जमिनीची निवड महत्त्वाची आहे. अर्धा ते एक मीटर खोलीची चांगली निचरा होणारी मध्यम काळी टणक माती या पिकासाठी योग्य आहे. दोडका हे क्षारयुक्त जमिनीत घेऊ नये आणि ५०% पेक्षा जास्त पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता असलेल्या जमिनी टाळाव्यात. हलक्या ते मध्यम आणि पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या जमिनीत पिकाची वाढ चांगली होते.
दोडका लागवड कोणत्या महिन्यात करावी
दोडका लागवडीचा उत्तम काळ हा खरीप हंगामात असतो, जो जून ते जुलै दरम्यान येतो. उन्हाळी लागवड जानेवारी ते मार्च महिन्यात करावी, तर जास्त पाऊस असलेल्या भागात लागवड हिवाळ्याच्या सुरुवातीला सप्टेंबर ते ऑक्टोबर दरम्यान करावी.
आर्थिक लाभ
दोडकाची लागवड शेतकर्‍यांसाठी फायदेशीर आहे कारण ते चांगले पैसे मिळवून देणारे पीक आहे ज्याला बाजारात चांगली मागणी आहे. महाराष्ट्रात दोडका लागवडीखालील 15076 हेक्टर क्षेत्र आहे, आणि भारताच्या इतर भागातही हे पीक घेतले जाते. दोडक्याची बाजारपेठेत विक्री केल्याने शेतकऱ्यांना उत्पन्नाचा चांगला स्रोत मिळू शकतो आणि या क्षेत्राच्या सर्वांगीण आर्थिक विकासाला हातभार लागू शकतो.
पूर्व मशागत
दोडका बियाणे पेरण्यापूर्वी, शेताची योग्य मशागत करणे आवश्यक आहे. आम्ही सांगितल्याप्रमाणे खालील प्रकारे नियोजन करावे.
लागवडीसाठी शेत तयार करण्यासाठी जमीन उभी व आडवी नांगरून घ्यावी.
शेतातील तण आणि गवताचे तुकडे काढून टाका.
शेतात कंपोस्ट खत घालून ते जमिनीत चांगले मिसळा.
सरीसाठी दोन ओळीत 1.5 ते 2.5 मीटर अंतरावर आणि दोन वेलींमध्ये 50 ते 100 सेंमी खत टाकून घ्यावे.खत जमिनीत समान रीतीने पसरवा.
प्रत्येक ठिकाणी दोन ते तीन बिया लावा.
उगवण होईपर्यंत बियांना पाणी देताना विशेष काळजी घ्यावी.
लागवडीची पद्धत
शेत तयार झाल्यावर, दोडका बियाणे पेरण्याची वेळ आली आहे. तुम्ही ते कसे करू शकता ते येथे आहे:
चांगली मशागत झाल्यानंतर प्रत्येक रोपामध्ये 50 ते 100 सेंमी अंतर ठेवावे.
दोडका बियाणे लागवडीपूर्वी सहा तास पाण्यात भिजवा.
वरंबाच्या एका बाजूला ९० सेमी अंतरावर २-३ बिया पेराव्यात.
खरीप हंगामात बियांची पेरणी करावी.
पेरणीनंतर तीन आठवड्यांनंतर, जास्त प्रमाणात आलेली झाडे पातळ करा आणि प्रत्येक ठिकाणी फक्त दोन निरोगी झाडे ठेवा.
खत व्यवस्थापन
दोडका पिकाच्या वाढीसाठी आणि विकासासाठी योग्य खत व्यवस्थापन महत्त्वाचे आहे. खत कसे व्यवस्थापन कसे करावे यासाठी येथे काही टिपा आहेत:
लागवडीपूर्वी शेतात पाच ते सात टन कुजलेले शेणखत प्रति एकर जमिनीत मिसळावे.
माती परीक्षण अहवालानुसार रासायनिक खतांची आवश्यक मात्रा द्यावी. सर्वसाधारणपणे, 30 किलो नायट्रोजन, 20 किलो फॉस्पोरस, आणि 20 किलो पालाश दोडक्याला एक एकरात द्यावे.
त्यानंतर विकास पिकाच्या वाढीनुसार विविध विद्राव्य खतांच्या मात्रा द्याव्यात.
रोपांची काळजी व आधार
दोडका पिकाच्या वाढीदरम्यान, रोपांची काळजी घेणे आणि आवश्यक तेथे आधार देणे आवश्यक आहे.त्यासाठि येथे काही टिपा आहेत:
रोपाच्या आजूबाजूचे सर्व तण काढून टाका आणि जमीन स्वच्छ ठेवा.
माती नेहमी ओलसर ठेवा.
आधारासाठी बांबू किंवा वाळलेल्या झाडाच्या फांद्या वापरा कारण या पिकाला आधाराची गरज आहे.
चांगला आधार आणि जास्त उत्पादनासाठी वेली तारांवर पसरवता येतात. चांगल्या आधारासाठी मंडप पद्धत किंवा ताटी पद्धतीचा वापर करावा. मंडप पद्धतीने उत्पादन चांगले मिळते व क्वालिटी ही चांगली मिळते.
पाणी व्यवस्थापन
दोडका पिकाच्या योग्य वाढ आणि विकासासाठी पाणी व्यवस्थापन महत्त्वाचे आहे. याबद्दल काही टिपा दिल्या आहेत:
दोडका पिकामध्येठिबक सिंचनाची शिफारस केली जाते कारण ते वाफसा टिकवून ठेवते आणि जलद वाढीस मदत करते.
झाडाला पाणी देताना झाडाचे खोड ओले होणे टाळा.
हिवाळ्यात सकाळी 10 ते दुपारी 3 या वेळेत पाणी द्यावे, तर उन्हाळ्यात सकाळी नऊच्या आत पाणी द्यावे.
फुलोऱ्यानंतर चौथ्या दिवशी पाणी द्यावे. जेव्हा पाण्याची कमतरता असतो तेव्हा फळ पोकळ पडते. मात्र ती आतून पोकळ राहिल्याने अशा फळांना बाजारात रास्त भाव मिळत नाही.
कीड व रोग व्यवस्थापन
दोडका पिकावरील रोग
दोडका पिकावर भुरी, डावणी ,करपा व मोझॅक व्हायरस या रोगांचा प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात दिसून येतो. यांच्या नियंत्रणासाठी बाजारात मिळणाऱ्या औषधांचा वापर करून नियंत्रण करावे.
बाविस्टीन मुळे भुरी व करपा नियंत्रण चांगले करता येईल. ब्लू कॉपर मुळे सर्व रोगांचे नियंत्रण काही प्रमाणात करता येईल. जास्त प्रमाणात रोग आला असल्यास चांगल्या बुरशीनाशकांचा वापर करून नियंत्रण करावे.
दोडका पिकावरील किड नियंत्रण
दोडका पिकावर प्रामुख्याने थ्रिप्स, तुडतुडे, पांढरी माशी, नाग अळी या किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. यांच्या नियंत्रणासाठी जैविक व रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर करावा. यासाठी निम ऑइल चा वापर एक चांगला पर्याय ठरू शकतो .
या किडींच्या नियंत्रणासाठी सोलोमन, कराटे, प्रॉक्लेम, रिजेन्ट या कीटकनाशकांचा वापर करावा.
कापणी
दोडक्याची कापणी सकाळी लवकर करावी. फळे एका आकाराची तोडावेत. मोठी फळे बाजूला काढावी. लहान दोडका तोडू नये. तोडणी झाल्यानंतर त्याचे ग्रेडिंग व्यवस्थितपणे करावे. तो दिला दोडका कॅरेट मध्ये किंवा पाटीमध्ये घालून पॅकिंग करावा. कॅरेटच्या खालच्या व वरच्या बाजूस लिंबाचा पाला व रद्दी घालून पॅकिंग करावे. असे केल्यास दोडक्याला जास्त ईजा होणार नाही.
निश्कर्ष
दोडका पिकाला साधारणपणे बिया लावल्यानंतर साठ दिवसांनी फुले येतात आणि फळे फुलल्यानंतर १२ ते १५ दिवसात फळे येतात.
दोडका ही एक पौष्टिक आणि औषधी भाजी आहे ज्याचे मानवी आरोग्यासाठी अनेक फायदे आहेत. त्याच्या लागवडीसाठी हवामान, जमीन आणि लागवडीच्या कालावधीकडे योग्य लक्ष देणे आवश्यक आहे. पिकाचे अनेक पौष्टिक फायदे आहेत आणि विविध आजारांवर उपाय म्हणून त्याचा वापर केला जाऊ शकतो. दोडका लागवड ही शेतकऱ्यांसाठी आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरू शकते आणि क्षेत्राच्या सर्वांगीण विकासाला हातभार लावू शकते.
शेत जमिनीची मालकी सिद्ध करणारी कागदपत्रे | land records Maharashtra
पुढे वाचा
E Ration Card. आता नाही राहणार रेशन कार्ड! | आता ऑनलाईन मिळणार ई रेशन कार्ड.
पुढे वाचा
Namo shetkari yojana benefit 2024 : खुशखबर,नमो शेतकरी योजनेचे आता 2000 नाही; 4000 येणार खात्यात.
पुढे वाचा
Post Office Saving Account Open : आता पोस्ट ऑफिसच्या IPPB अ‍ॅपद्वारे उघडा बचत खाते, कसे ते जाणून घ्या
पुढे वाचा
स्ट्रॉबेरी लागवड संपूर्ण माहिती | स्ट्रॉबेरी लागवड तंत्रज्ञान
पुढे वाचा
बायोगॅस अनुदान योजना |बायोगॅससाठी 29 हजार रुपये अनुदान | पात्रता, कागदपत्रे अन् अर्ज प्रोसेस..
पुढे वाचा
टोमॅटो शेती बाबत संपूर्ण माहिती |शेती.
पुढे वाचा
2 mStock ॲप मधून ट्रेडिंग करा. | mStock ॲप डाऊनलोड करा. | Download and install mStock app
पुढे वाचा
हे आहेत सर्वात चांगले 5 पर्सनल लोन ॲप्स | best 5 personal loan apps.
पुढे वाचा
Sheli Palan Anudan Yojana Maharashtra 2023 | शेळी पालन योजना अनुदान २०२३ | ७५% अनुदान मिळणार
पुढे वाचा
चांगली माहिती दिली सर
कृपा करुंन मला join करून घ्या
किंवा लिंक पाठवा